Een (filosofische) reflectie.

Jan Rotmans schreef in Trouw dat de echte crisis nog moet komen. De echte crisis is een systeemcrisis schrijft hij. Ik ben het wel met hem eens. Ik noem dit al 10 jaar de Tussentijd. Laat ik het geheel eens in een breder en filosofisch perspectief proberen te plaatsen vanuit mijn gezichtspunt.

We zitten in een overgang van systemen. Vandaar dat ik het Tussentijd noet. We gaan van het sociale regelsysteem naar het tijdperk van communicatieve zelfsturing. Daarin staat niet het systeem en de regels centraal, maar de mens. Daarin gaan we terug naar de bedoeling, draaien we de pijlrichting weer van binnen naar buiten, mogen we creatief zijn, leren we echt en komen we in een hogere staat van bewustzijn. Stel je een wereld voor zonder systemen en regels (die de overhand hebben), waarin we durven loslaten. Waarin we in zwermen bij elkaar komen wanneer het nodig is en met wie we zelf kiezen. Niet omdat het moet vanwege opgelegde regels, maar omdat het kan en omdat we het willen. We mógen in die nieuwe tijd van communicatieve zelfsturing ook weer willen. Maar daarvoor moeten we eerst om leren gaan met angst, pijn, woede en verdriet om het daarna los te kunnen laten.

We gaan op onze reis het natuurlijke en het sociale regelsysteem niet overboord zetten. Want het is ons fundament, onze geschiedenis. We kunnen er op terugkijken en reflecteren om te zien waar we vandaan komen. Eerst gaan we ons die geschiedenis eigen maken, doorlopen, laten wortelen in onze cultuur. Pas dan zijn we toe aan de volgende stap, die van communicatieve zelfsturing. De beroemde filosoof Arnold Cornelis​ schreef in zijn baanbrekend werk Logica van het Gevoel al over nesteling der emoties in de stabiliteitslaag van de cultuur.
Pas wanneer onze emoties genesteld zijn kunnen we verder. Wanneer we om kunnen gaan met angst, woede, verdriet en pijn. Als ons gevoel zegt dat het klopt. Maar alles verloopt in de tijd in haar eigen tempo. Daarbij heeft niet iedereen zijn klok gelijk staan en zijn geschiedenis al geschreven. Dat veroorzaakt de turbulentie die we momenteel ervaren om ons heen. Of zoals Rotmans het aangeeft, wat zich buiten het oog van de orkaan zich afspeelt. Pas als we alles als geheel gaan zien worden we niet meegezogen uit het oog van de orkaan. Alles hangt met alles samen. Het is niet de een of de ander. Het is de een en de ander. En dan ook nog in relatie met elkaar en met de kosmos.

We zijn al bezig met oefeningen in die richting. Zo is de Europese Unie een verbondenheid in verscheidenheid. Niet gebaseerd op oorlog en macht, maar op vrede en samenhang in verschillend zijn, in communicatieve zelfsturing. En natuurlijk vallen we dan, al lerend, terug in onze oude, bekende systemen van sociale regelgeving (laten we de zaak dichttimmeren en afregelen) en het natuurlijke systeem (van macht en hiërarchie, bommen gooien en dreigende oorlogstaal), maar stapje voor stapje schrijven we onze eigen geschiedenis. Laten we in die reis niet de ander dwingen zijn klok gelijk te zetten, maar laten we onze eigen tijd vertragen. Pas bij vertragen en stilstaan ontstaat verdieping, aandacht en reflectie. Ondertussen hebben we in die vertraagde tijd (ook een prachtig boek van Arnold Cornelis) de tijd en kans om onszelf te ontdekken en op zoek te gaan naar die ander in de dialoog en de ontmoeting. Het volgende tijdperk heet niet voor niets communicatieve zelfsturing.

Als we zo de vluchtelingencrisis bezien dan is het een zegen (met ook veel verdriet en pijn). We schrijven namelijk samen (de) geschiedenis, maken samen deel uit van de reis en komen letterlijk en figuurlijk dichter bij elkaar. Dat kost moeite en in die reis vallen we terug in regelsystemen (“wie neemt hoeveel vluchtelingen op”) en natuurlijke systemen (“dat ze maar daar blijven”). Dat hoort bij het naar elkaar toe groeien, naar het gelijkzetten van horloges, van vertragen door ons en versnellen door de ander. Maar pas wanneer we onze emoties onder controle hebben, als onze logica van ons gevoel zegt dat het klopt zijn we op de goede weg.

Als we in de angst en controle blijven vluchten, dan onthouden we onszelf de overstap naar een nieuw tijdperk en dragen we niet bij aan dat proces. Want alles is een geheel en hangt samen. Alles is verbonden in een grote zwerm. Elke mens heeft een lijntje naar anderen. Door angst, controle, macht, pijn en verdriet knippen we de lijntjes door. Door loslaten, liefde, dialoog en verbinding maken we de lijntjes met de ander steviger en weven we ongezien en bijna onopgemerkt aan een nieuw kosmisch web. En we zijn daar al flink mee bezig. Niet door het bommengooien, dat vernietigt de verbindingen, maar door het opnemen van vluchtelingen, het voeren van de dialoog met “de vijand” (hoe zo vijand als alles samenhangt?), door het terug gaan naar de bedoeling, het afschaffen van teveel bureaucratie, de toenemende aandacht en acties op het gebied van duurzaamheid, het opkomen van zingeving en spiritualiteit, de creatieve nieuwe samenwerkingsverbanden tussen nieuwe frisse “bedrijven” (zijn dat wel bedrijven of gaat het hier om de mensen?), door professionele leergemeenschappen en aandacht voor bevlogen mensen.

Kijk eens goed om je heen en je ziet overal maar soms nog heel pril en klein allerlei voorbeelden. Als zaadjes geplant, kiemend en groeiend. Soms wordt het in de kiem gesmoord, maar dan ontkiemt er een nieuw zaadje. Die zaadjes groeien inderdaad bottom-up, maar ook onder de oppervlakte. Al die mooie voorbeelden van de nieuwe tijd weven al een web. Nog met dunne draadjes maar krachtig genoeg om door te gaan.

De geschiedenis is de geschiedenis omdat de tijd door gaat. We schrijven nu die geschiedenis al. Hoe ziet die geschiedenis er uit? De pessimist denkt vanuit angst en controle en ziet hel en verdoemenis en een gapende afgrond. De optimist probeert los te laten en te denken vanuit liefde en ziet een ontluikende bloem of een ontkiemend zaadje, maar voelt ook de pijn.
De kunst is (ja misschien wel door de kunst) om het geheel als heel te zien. Maar heel zijn heeft ook wonden. De (vertraagde) tijd heelt al die wonden, niet vanzelf, maar omdat we dat als geheel willen, vaak onbewust. Net zoals het zwartgallige in de mens zit, zo zit de creativiteit en de wil te overleven en zich te ontwikkelen in ons. En dat onszelf ontwikkelen kost moeite maar brengt ons dichter bij elkaar. Een hogere staat van bewustzijn en bewust zijn is een evolutionaire bevalling en die kost tijd, moeite en pijn. De crisis als vertraging van de tijd. Op weg naar ee geheel van heelheid. Een wenkend perspectief.